‘Kunst
en Technologie’
als eerste uitwerking van de verbinding
’Science,
Technology, Art and Design’ (STAD)
Vraagstelling
Hoe krijgen we het motto van de stad Eindhoven “Leading in Technology”
geoperationaliseerd als drijvende kracht voor de bevordering van de
economische bedrijvigheid (werkgelegenheid) in de regio Zuidoost-Brabant?
Samenvatting
Gezocht is naar praktische en filosofische aspecten die met het begrip
‘technologie’ samenhangen. Op basis van onderstaande overwegingen
komen we tot de conclusie dat verbinding met andere aspecten in beschouwing
moet worden genomen.
1. Het kwartet Wetenschap – Technologie
– Kunst - Design is de bredere basis waarop het begrip ‘Leading
in Technology’ dient te worden beschouwd.
2. Om te beginnen dient de samenhang ‘Kunst
en Technologie’ te worden uitgewerkt.
------------------- Praktische overwegingen door
Nus Waleson -------------------------
Technologie en techniek
De eerste vraag die rijst is of er een verschil is tussen technologie
en techniek en zo ja waaruit dat verschil dan bestaat. Is het een
het product van het ander in die zin dat er volgtijdelijkheid in beide
begrippen zit? Of zijn technologie en techniek van elkaar te onderscheiden
-wellicht zelfs te scheiden - processen met ieder een eigen interne
waarde.
Wetenschap en onderwijs
Technologie is niet los te zien van wetenschap en daarmee is de tweede
vraag die rijst of er een verschil is tussen wetenschap en onderwijs
en zo ja waaruit dat verschil dan bestaat. Hier doet zich de vraag
naar volgtijdelijkheid opnieuw voor. Is onderwijs ‘conditio
sine qua non’ voor het bedrijven van wetenschap, of ligt de
relatie omgekeerd: bestaat onderwijs bij de gratie van wetenschappelijke
producten? Als, wat voor de hand ligt, er sprake is van een wisselwerking
tussen beide, in die zin dat het een niet zonder het ander kan bestaan,
waarom en hoe zijn beide dan in de academische wereld zo van elkaar
gescheiden geraakt? Sterker nog, zit in het begrip “academisch”
niet de onlosmakelijke verbinding tussen onderwijs en wetenschap en
wellicht kunst? Zijn begrippen als academisch onderwijs, sociale academie,
kunstacademie, slechts woorden of zit daarin een fundamentele aarde
met betrekking tot de verhouding wetenschap, onderwijs en kunst verborgen?
Kunst en design
Hoe verhouden kunst en design zich tenslotte tot elkaar? Ook hier
weer de vraag naar de volgtijdelijkheid. Gaat kunst aan design vooraf?
Is design een deelgebied van kunst? Is er wel verschil tussen beide?
Is er een verschil in de bijdrage van design aan de invulling van
het motto van Eindhoven ten opzichte van de bijdrage die kunst daaraan
dient te leveren?
Samenhang
Nu drie begrippenparen tegenover elkaar zijn geplaatst dient zich
de vraag aan welke onderlinge verhouding daaruit te destilleren is.
- Wellicht dat de brug gevormd wordt door het begrip “toepassing”:
techniek is toegepaste technologie, onderwijs is toegepaste wetenschap
en design is toegepaste kunst.
- Wellicht is er geen verschil tussen de basisbegrippen wetenschap,
technologie en kunst en vormen deze drie begrippen als het ware een
ondeelbare kern met drie verschijningsvormen: onderwijs, techniek
en design.
- Wellicht is het motto fout gekozen omdat het appelleert aan verkeerde
waarden: aan filosofische waarden meer dan aan praktische waarden.
Eindhoven als centrum van de Nederlandse maakindustrie heeft meer
associatie met onderwijs, techniek en design dan met wetenschap, technologie
en kunst.
- Wellicht is het motto van Eindhoven (‘Leading in Technology’)
juist daarom zeer goed gekozen: het biedt een goed tegenwicht aan
de “maakcultuur” en biedt openingen naar een meer intellectueel
richting die het mogelijk maakt voor Eindhoven om betekenis te geven
aan het motto en daarmee, daartoe aangezet door kunst, op een andere
wijze de eigen identiteit te beschouwen of sterker nog te ontdekken
c.q. te ontwikkelen.
------ Filosofische overwegingen
door Teun Abbenhuis en Thijs Bax ------------
Filosofische achtergronden
Om een bijdrage te kunnen leveren aan de discussie is gebruik gemaakt
van de resultaten van een gesprek tussen Teun Abbenhuis, voormalig
rector van het Joris College te Eindhoven, en prof. Thijs Bax, emeritus
hoogleraar aan de faculteit Bouwkunde van de TU/e.
De gedachte dat kunst en techniek verwante begrippen zijn wordt aardig
geïllustreerd door het feit dat ‘poëzie’ stamt
van het Griekse woord ‘maken’ en ‘techniek’
een Grieks woord is voor handvaardigheid en kunde.
Technologie is de wijsheid die of het inzicht dat ontstaat door de
beschouwing van techniek. Die kennis veroorzaakt het maken van nieuwe
dingen. Het conceptuele en het maken zelf zijn onlosmakelijk verbonden.
Zie ook hoe in het Frans de woorden ‘artist’ en ‘artisan’
dicht bij elkaar liggen. Een kunstenaar moet uitvoeren wat hij bedenkt:
het doen is de drager van het kunstwerk
De appreciatie van het werk zit hem in het zich verdiepen in de wijze
waarop de maker te werk is gegaan en de wijze waarop de beschouwer
ervaart dat dit werk betekenis voor hem krijgt. Ondertussen weet de
kunstenaar dat zijn werk nieuwe betekenissen krijgt. Daartoe heeft
hij / zij het ook losgelaten. De perceptie van de beschouwer is de
aanvaarding. Dat is de creatieve daad van de beschouwer (het publiek).
Ook de beschouwer moet oefenen om tot de perceptie van een werk te
komen. Alle kunst is oefenen.
Het product is een moment in het proces waarop de kunstenaar zich
de autoriteit aanmeet te bepalen wanneer iets af is en losgelaten
wordt. Het product is een variant van het proces. Terug naar de technologie,
waarvan in ieder geval al wel duidelijk is dat het zich bevindt in
het zelfde veld als kunst.
Technologie is het daadwerkelijke. Dat wil zeggen dat het dicht bij
de uitvoering staat. Wat je zult gaan maken is zelfs een politieke
keuze. Technologie is gaan beslissen, onderzoeken en uitvinden. Kunst
is het potentiële, het perspectief dat zich aandient. Ze leert
ons de wereld zien.
Niet het doorschouwen van de begrippen afzonderlijk is interessant.
Echt interessant en zeer belangwekkend is te zien hoe die vier begrippen
elkaar definiëren. Het verband aantonen, daar gaat het om. Dat
bevordert ongetwijfeld een nieuw zicht op de werkelijkheid. Kunnen
zij die zich met dit verband bezighouden en daarover zich op verantwoorde
manier uiten, opdrachten formuleren die het interessant maken voor
ontwerpers en kunstenaars om dat verband te laten zien en om aldus
commentaar te leveren op de werkelijkheid. Zulke producten zullen
het Eindhovens devies ‘Leading in Technology’ ook voor
de argeloze verstaander verduidelijken. Dit zal met name het geval
zijn wanneer we het verband benadrukken van de vier basisbegrippen
en de samenhang een typisch Eindhovense stijl van beschouwen wordt.
Conclusie
Door bovenstaande benadering verliest ‘Leading in Technology’
als kreet haar eenzijdigheid. Ze impliceert immers het denken op wetenschappelijke
wijze en perspectief schenkende van de kunst. Ze behoudt haar dynamische
klank. Eveneens de suggestie van de kracht waarmee in Eindhoven wordt
gedacht. En het wenken naar mensen die ook zo willen denken. Het leidinggevende
steekt in het perspectief van de toekomst dat in de kunst wordt gegeven
en die daarom door de stad als onmisbare functie van het technologisch
in de weer zijn, wordt geëtaleerd.
Technologie is een wetenschapsgebied met de techniek
als onderwerp, een tak van wetenschap, anders gezegd. Kunst wordt
gevoed door design. De verbinding van de vier begrippen moet dus worden:
wetenschap - technologie
- kunst - design
De STAD-gedachte is dus filosofisch en praktisch een goed uitgangspunt.
25 juli 2005, Jules Ruis.
