Universele Verklaring
van de Rechten van de Mens
als vertrekpunt voor Waarden en Normen in de Samenleving.
Verbondenheid in Medemenselijkheid
Auteur: Jules Ruis
Kerk en Staat
Aan het begin van de 21e eeuw is Europa op zoek naar bindende elementen uit haar beschaving.
Tot laat in de middeleeuwen waren ‘kerk’ en ‘staat’
in Europa de twee belangrijkste instituties waarop de maatschappij
was gegrondvest. Staatkundige en kerkelijke machthebbers wisten
in nauwe verstrengeling met elkaar de samenleving aan zich te binden,
of liever gezegd: in hun greep te houden. In de middeleeuwen beriepen
machthebbers zich op een sacrale orde. De vorst regeerde in naam
van God.
Verlichting en secularisatie
De secularisatie als sociologisch verschijnsel (scheiding van kerk
en staat) begon in West-Europa en Noord-Amerika in de 17e en 18e
eeuw ten tijde van de Verlichting, met als dramatisch hoogtepunt
de Franse Revolutie. De Verlichting was een nieuwe manier van denken,
waarbij niet langer de godsdienst het laatste woord had met betrekking
tot de grote vragen van het leven, maar de menselijke rede. De georganiseerde
godsdienst verloor haar greep op de maatschappij.
Franse Revolutie
De Frans Revolutie leidde tot erkenning van een samenleving gestoeld
op drie waarden: liberale vrijheid, sociale gelijkheid en christelijke
broederschap. Religie daalde af naar de mens persoonlijk; de scheiding
van kerk en staat kwam tot stand. Er ontstond binnen de staat bovendien
een scheiding van machten, de zogenaamde trias politica, bestaande
uit wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. In de Lage
Landen scheidde België zich af van noordelijk Nederland. Het
Nieuwe Nederland en België werden elk een koninkrijk met een
parlementair stelsel.
Industriële Revolutie
In de tweede helft van de 19e eeuw was de industriële revolutie
de start voor verdere veranderingen in welvaart en in de 20e eeuw
ook in welzijn van mensen. Het christendom trad verder terug als
dominante macht in de samenleving. De strijd in de maatschappij spitste
zich toe op een gevecht tussen kapitaal en arbeid. Na twee bloedige
wereldoorlogen werd de westerse wereld onder leiding van Amerika
kapitalistisch en werd het Oosten (Rusland en China) communistisch.
Europa schommelde een beetje daartussen in. De koude oorlog duurde
tot eind van de 20e eeuw. Ook in China treedt momenteel de overheid
verder terug. Aan het begin van de 21e eeuw is een geliberaliseerde en globale
markt het drijvend principe voor de gehele wereld.
Terrorisme
Vanuit de geografische bron van onze westerse beschaving, het Midden
Oosten, dook eind van de vorige eeuw een nieuw verschijnsel op.
In gebieden waar kerk en staat in één hand waren gebleven,
had het klaarblijkelijk aan macht voor het volk ontbroken. Dictaturen
regeerden daar. Macht was geconcentreerd bij een kleine toplaag
van de bevolking. Van vergroting van welvaart en welzijn voor een
brede groep van mensen was geen sprake. Democratie was ver te zoeken.
Vrijheid van meningsuiting en andere mensenrechten werden met voeten
getreden. Niet opgeleid in kritisch denken ontstond er onder de
bevolking een breed ongenoegen, dat zich richtte op een gemeenschappelijke
vijand: het kapitalisme, met de Verenigde Staten van Amerika als
symbool, aan wie de oorlog werd verklaard, niet in klassieke betekenis,
maar in de vorm van een netwerk van terrorisme. Zonder bezit heeft
men weinig te verliezen. Zelfopoffering in de letterlijke betekenis
zal naar de mening van de terrororisten door Allah worden beloond.
Dit terrorisme ging in de aanval. Het westen heeft tot op heden geen adequaat
antwoord gevonden. Het gevoel van
onveiligheid neemt na elke aanslag onrustbarend toe. De Verenigde Staten sloegen uiteindelijk
terug in Irak; met twijfelachtig succes. In een periode van enkele tientallen
jaren zijn fundamentele Islamieten de grootste dreiging voor de
ondergang van het kapitalistische systeem geworden. Zij eisen behoud
van eenheid van kerk en staat; hún kerk dan wel te verstaan.
Nederland gewoon aan
het werk
In Nederland hebben enkele paarse kabinetten in de jaren negentig
alle wezenlijke keuzes uitgesteld. Economie lijkt inmiddels belangrijker
dan welk ander maatschappelijk probleem dan ook. Het volk mort.
Protesten worden luider. Voorlopig draait de samenleving echter
gewoon door. Het grootste deel van alle Nederlanders neemt elke
dag zijn eigen verantwoordelijkheid, gaat aan het werk, voedt kinderen
op, verzorgt zieken en bejaarden, geeft onderwijs, beschermt de
veiligheid op straat, zorgt voor vervoer en mobiliteit, maakt en
verkoopt producten en diensten, kortom 90% van alle mensen doet gewoon
zijn plicht.
Medemenselijkheid
Door de oorlog tegen het terrorisme konden aanvankelijk interne
tegenstellingen binnen het westerse denken worden verbloemd. De
afgelopen jaren komen echter steeds meer interne spanningen aan
het licht: bestuurders versus burgers, autochtonen versus allochtonen,
armen versus rijken, globalisten versus autonomen, werkenden versus
werklozen, en straks jongeren versus ouderen; samengevat Bush versus
Kerry. Daarmee dient de vraag zich aan naar het tegengaan van verdere
escalatie. Hoe kan de voortwoekerende polarisatie worden gestopt?
De oplossing zit in het vinden van gemeenschappelijke waarden en
zingeving voor alle mensen. Klassiek maar hoogst actueel blijft
de uitspraak: “wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat
ook een ander niet”. Consequentie van deze boodschap is het
ophouden met het scheppen van vijandbeelden; stoppen met de nadruk
leggen in wat ons van elkaar scheidt. Voor een nieuwe wereldorde
is het van groot belang te benadrukken wat ons als mensen bindt.
De start hiervoor is gemaakt in 1948 met het op wereldniveau overeenkomen
van gelijkwaardigheid van alle mensen. De Verenigde Naties ondertekenden
toen de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De hierin
opgenomen rechten zijn voor ieder persoon, waar ook ter wereld,
van kracht. Het Hof van Europa voor de Rechten van de Mens ziet
toe op naleving van de Verklaring. Ieder mens kan te allen tijden
een beroep doen op handhaving van zijn rechten. Kenmerkend in de
Universele Verklaring is het uitgangspunt van wereldwijde broederschap,
de onderlinge verbondenheid van alle mensen. Relevant daarbij is
te bedenken dat ieders persoonlijke omstandigheden zeer wisselend
zijn. Dat vereist verschillende keuzes voor ieders individuele situatie.
Verbondenheid
Door de complexiteit van de samenleving zijn we het zicht op het
geheel en onze verbinding met anderen verloren. Velen van ons vertrouwen
enkel en alleen nog op God en zichzelf. Anderen vertrouwen alleen
nog maar op zichzelf. Het is de hoogste tijd voor een nieuw besef
en een nieuw bewustzijn: herstel van vertrouwen in de Universele
Verklaring van de Rechten van de Mens. Grondige voorlichting is
nodig om de betekenis van de Verklaring voor ieder mens persoonlijk
duidelijk te maken. De inhoud van de Verklaring dient vertaald te
worden naar dagelijkse verhoudingen tussen personen onderling, maar
ook naar groepen van personen, regio’s, landen, staten en
volkeren. Religie is afgeleid van het Latijnse woord ‘religio’
wat ‘verbinden’ betekent. Elk mens is verbonden met
zijn/haar omgeving; daar kan geen twijfel over bestaan Zonder frisse
lucht kunnen we niet ademen, zonder voedsel kunnen we niet leven,
en zonder partner kunnen we ons niet voortplanten. Ieder mens beleeft
dagelijks zijn verbondenheid met het universum. Dit grotere geheel
wordt door een aanzienlijk aantal van onze medemensen ‘God’,
'Jahweh', ‘Allah’, ‘Boeddha' of meer algemeen
het ‘Grote Goed’ genoemd. Het betreft een diepe en persoonlijke
beleving van verbondenheid met dat grotere geheel, het 'Heel Al'.
De naam voor die ervaring is niet zo interessant. Vechten om woorden
is zinloos. Ieder heeft de vrijheid wel of niet te geloven in wat
hij of zij goeddunkt op een wijze die hem of haar het best bevalt.
Wereld
In een gemeenschappelijk streven naar internationale verbondenheid
gelden voor de wereld als geheel de volgende normen en waarden als
hoogste prioriteit: honger en ziekte de wereld uit, kleding voor
iedereen, een dak boven ieders hoofd en veiligheid op straat. Het
‘rijke’ westen heeft de plicht de eerste drie punten
tot norm te verheffen en dient vervulling van deze primaire levensbehoeften
voor de gehele wereldbevolking te realiseren. Pas daarna mag men
hopen dat de veiligheid op straat als waarde wordt terugontvangen.
Niet alleen op wereldschaal maar ook op landelijk,
regionaal en lokaal niveau gelden waarden en normen. Ook hier zullen
keuzes moeten worden gemaakt en prioriteiten worden gesteld.
Europa
In Europa zal op korte termijn nog geen nieuwe grondwet worden aangenomen.
Het is wenselijk dat we als Europese burgers eerst eens wat meer
inhoudelijke betrokkenheid gaan tonen. De Universele Verklaring
van de Rechten van de Mens dient de basis te zijn voor onze grondrechten.
De media behoren ons voor te lichten over feitelijke issues, liever
dan te rapporteren over het politieke gekrakeel.
Nederland
Onder aanvoering van minister-president Balkenende is er de laatste
jaren in Nederland hernieuwde belangstelling voor waarden en normen.
Dat is een grote verdienste. Een vergelijkbare discussie speelde
in de jaren tachtig in het bedrijfsleven. In bedrijfskunde trainingen
werd toen veel gebruik gemaakt van het zogenaamde 7S-model van McKinsey.
De 7S stond voor zeven invalshoeken om naar een organisatie te kijken
en die in het Engels alle met een S begonnen. Centraal in dit model
stond de S van Shared Values, de gemeenschappelijke waarden en normen
van een organisatie, veelal tot uitdrukking gebracht in de Missie
van een organisatie. Het is van groot belang de zeven verschillende
aspecten in onderlinge samenhang te beschouwen. Op zich is geen
enkele S belangrijker dan een andere S. Het gaat om verscheidenheid
in verbondenheid. Het model bleek door bedrijfskundestudenten goed
hanteerbaar. Toepassing ervan leverde als regel een helder inzicht
op in de samenhang binnen de eigen organisatie. Het kan interessant
zijn om voor de samenleving als geheel ook een goed begrijpelijk
en praktisch hanteerbaar model te ontwikkelen.
Zuidoost-Brabant
Voor de regio Zuidoost-Brabant staat er de komende tien jaar veel
op het spel. We hebben gelukkig nog allen te eten, we zijn allen
gekleed en de meesten van ons hebben een dak boven hun hoofd. Maar
de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gaat veel verder.
We hebben recht op welvaart en welzijn. Meer concreet hebben we
recht op zorg, onderwijs en arbeid, maar bijvoorbeeld ook recht
op veiligheid. De kwaliteit van ons bestaan ( Quality of Life) staat
op het spel. Veel factoren en actoren bepalen onze toekomst en die
van onze kinderen en kleinkinderen. Naast economische factoren spelen
ecologische aspecten een belangrijke rol. Land, lucht en water
worden steeds meer verontreinigd. Veel soorten planten en dieren
dreigen te verdwijnen. We zullen derhalve moeten durven kiezen.
Maar op basis van welke criteria kunnen de afwegingen worden gemaakt?
De media overspoelen ons met bijna alleen maar consumptieve informatie.
Zelfs de nieuwsberichten zijn omgeven met reclameboodschappen. Wetenschap
en technologie zitten in een stroomversnelling. Oude producten zijn
nog niet opgebruikt of nieuwe diensten worden al weer in de markt
gezet. Het geld kan echter maar éénmaal worden uitgegeven.
Mensen raken in de problemen. Politieke bestuurders spelen daar
op in. Zij volgen de waan van de dag. Bezuiniging na bezuiniging
rolt over de bevolking heen. De oppositie staat machteloos. Ook
de directeuren in de grote bedrijven en instellingen maken misbruik
van de situatie. Gezamenlijk schroeven zij hun salarissen op en
graaien ten nadele van werknemers overmatig in de geldbuidel. Dat
roept irritatie en verbittering op bij een groot deel van de bevolking.
Verbondenheid in Medemenselijkheid
Wat we nodig hebben in de hectiek van alledag is ‘Rust’;
onthaasten dus. We hebben behoefte aan een aantal wijze mannen en
vrouwen die, hun ambitie voorbij, een pas op de plaats maken voor
reflectie op verleden, heden en toekomst, hier en nu, in het licht
van globale ontwikkelingen. We leven in Zuidoost-Brabant in een
prachtige regio. Onze taal en cultuur is uitstekend ontwikkeld.
Met 23 miljoen Nederlands sprekende mensen zijn we onderling verbonden.
We vormen een cultureel erfgoed met Vlaanderen. Zuidoost-Brabant
is de Brainport van West-Europa. Laten we het behoud van de Quality
of Life (zorg, onderwijs, veiligheid en vervoer) als prioriteit
nummer 1 betitelen. De hoogwaardige kennisindustrie in deze regio
zou dan prioriteit nummer 2 kunnen zijn. De maakindustrie in Zuidoost-Nederland
en Vlaanderen moet behouden blijven. Vakbekwame mensen zijn van
vitale betekenis voor de ‘kwaliteit van ons bestaan’.
Voor zulk een fantastische regio is het niet moeilijk om wetenschappers
uit de hele wereld te overtuigen in het Benelux Middengebied te
komen wonen. Internationaal georiënteerde kenniswerkers zullen
de creativeit in deze regio aanwakkeren. Zij zullen nieuwe producten
en diensten ontwerpen bestemd voor welvaart en welzijn van mensen.
Dan gaat er nieuwe positieve energie stromen. We verlaten de negatieve
spiraal van elkaar de put inpraten. We gaan op weg naar een duurzame
ontwikkeling van de samenleving in ‘een Regio waar Technologie
voor Mensen tot Leven komt’, gedreven door de Universele Verklaring
van de Rechten van de Mens met als voornaamste waardebesef en motto
“Verbondenheid in Medemenselijkheid”.
Son, 23 juli 2005; update van 13 oktober 2004.
Jules.Ruis@fractal.org
www.fractal.org
