Tien jaar geleden zat Zuidoost-Brabant economisch gezien in zak en as. In januari 1993 maakte NedCar, dat zijn hoofdkantoor nog in Helmond had, een ingrijpende sanering bekend. DAF koerste af op een faillissement. Philips was nog volop aan het reorganiseren. Het bankroet van United Bus kostte bussenbouwer Bova bijna de kop. Toeleveranciers - van machinefabrieken tot reclamebureaus - leden mee.
In daaropvolgende tien jaar is veel gebeurd. Philips kwam uit de gevarenzone, NedCar trok zich terug uit Helmond, DAF maakte een succesvolle herstart en Bova kwam er volledig bovenop. Er dienden zich ook nieuwe trekkers aan van de regionale economie, zoals FEI Company (elektronenmicroscopen) en bovenal ASML (chipmachines).
Zuidoost-Brabant ontpopte zich als een internationale topregio in hightech. Een uitblinker op het gebied van complexe systemen, of het nu gaat om trucks, medische apparaten, elektronenmicroscopen, wafersteppers voor de productie van chips, systemen voor de fabricage van cd's en dvd's of kopieerapparaten. De rode draad is dat het steeds gaat om hoogwaardige producten, waarin verschillende technologieën - elektronica, mechanica, optica, informatica etc. - worden geïntegreerd.

Stimulus-subsidie

De werkloosheid, die tien jaar geleden nog onoplosbaar leek, verdween als sneeuw voor de zon. De regio werd geconfronteerd met een nieuw probleem, een ongekende krapte op de arbeidsmarkt. Uit onder meer Duitsland, België, Groot-Brittannië, Ierland, Polen, Portugal en India werd personeel aangetrokken om de groei op peil te houden. Het zinderde in de regionale economie.
Natuurlijk had de regio de wind van de wereldeconomie in de rug. Ook de Stimulus-subsidie uit Brussel hielp een handje mee. Maar het was toch vooral het succes van het regionale bedrijfsleven in samenwerking met overheid en kennisinstellingen als de TU/e en het in Eindhoven neergestreken TNO Industrie.
De keerzijde van de relatief grote afhankelijkheid van de wereldeconomie, die de hightech-industrie nu eenmaal kenmerkt, bleek in 2001. Wat zich leek aan te dienen als een dipje groeide uit tot de ernstigste crisis in de geschiedenis van de halfgeleidersector. ASML moet na een periode van explosieve groei hard saneren, aan de reorganisaties bij Philips lijkt geen einde te komen, Toolex is failliet, toeleveranciers klagen steen en been.
De werkloosheid is terug en loopt snel op, maar de situatie is lang niet zo dramatisch als tien jaar geleden. Toch wordt in 2002 de tijd rijp geacht voor nieuwe initiatieven om de regionale economie te versterken. 'Kennis, kennis, kennis' is het motto van het programma Horizon, dat uiteenvalt in een groot aantal deelprojecten waarmee bedrijven, kennisinstellingen en overheid aan de slag gaan. Zuidoost-Brabant moet klaar staan als de wereldeconomie weer aantrekt.

Leiband

Maar in hoeverre heeft de regio de regie nog zelf in handen? Philips heeft zijn hoofdkantoor verplaatst naar Amsterdam. DAF loopt aan de financiële leiband van het Amerikaanse Paccar. Steeds meer bedrijven in Zuidoost-Brabant - waarvan er veel zijn afgesplitst van Philips - worden tegenwoordig aangestuurd van buiten de regio. Axxicon (matrijzen) is overgenomen door het Zwitserse Mikron, OMP (cd- en dvd-productiesystemen) door het Duitse Singulus, NedCar PD&E (automotive-ontwikkeling) door het eveneens Duitse Benteler.
De besluitvorming verdwijnt uit de regio door overnames en joint-ventures, die worden aangekondigd als krachtenbundelingen om marktposities te versterken of financiële slagkracht te vergroten. Dat kan goed uitpakken. DAF draait onder de hoede van Paccar beter dan ooit, ook al zijn er nog steeds oudgedienden die moeite hebben met de Amerikaanse invloed. Origin onderscheidt zich na de samenvoeging met het Franse Atos in positieve zin van veel andere ict-dienstverleners. Het voormalige Philips Electron Optics floreert als onderdeel van FEI Company, dat zijn hoofdkantoor in de VS heeft. Wat de fusie van FEI Company met het eveneens Amerikaanse Veeco op termijn betekent voor de vestiging in Acht moet worden afgewacht.
In het proces van fusies en overnames worden ook activiteiten geslachtofferd. Zo kwam Philips Hearing Systems na de overname door Beltone in handen van het Deense GN ReSound, dat onlangs heeft besloten om de productie van hoorapparaten in Eindhoven te staken. Het Amerikaanse JDS Uniphase sluit zijn tot voor kort veelbelovende fabriek (lasers voor glasvezelcommunicatie) op het terrein van het Philips Natlab. Over de toekomst van Philips ETG (Machinefabrieken) en Philips-dochter Assembléon (pick-and-place machines, waarmee componenten op printplaten worden geplaatst) wordt beslist in Amsterdam. De beeldbuizen-divisie van Philips is opgegaan in de joint-venture LG.Philips Displays, die wordt aangestuurd vanuit Hongkong.

Topmanagers

Toenmalig bestuursvoorzitter Cor Boonstra verhuisde het Philips-hoofdkantoor naar Amsterdam om los te komen van de Eindhovense netwerken. Steeds meer grote bedrijven in Zuidoost-Brabant staan onder leiding van buitenlandse topmanagers: de Amerikaan Jim Cardillo bij DAF, de Brit Doug Dunn bij ASML, de Amerikaan Scott McGregor bij Philips Halfgeleiders, de Fin Jouko Karvinen bij Philips Medische Systemen en de Brit David Hamill bij Philips Licht. Zij hebben hun handen vol aan het managen van wereldwijde activiteiten en hebben nauwelijks affiniteit met de regio. Met de uitspraak dat hij zijn biertje elders drinkt, gaf Dunn eind 2001 te kennen dat hij geen rol wil spelen in regionale netwerken.
De globalisering gaat niet voorbij aan de hightech-sector in Zuidoost-Brabant. De regionale industrie wordt steeds internationaler. Bedrijven maken vaker deel uit van grensoverschrijdende verbanden en worden afhankelijker van ontwikkelingen op de wereldmarkt. Regionaal worden initiatieven ontplooid om in de technologische wedloop in de kopgroep te blijven en de voortdurende concurrentieslag te overleven. Maar de veelgeprezen regionale netwerken van bedrijven, overheid en kennisinstellingen moeten er rekening mee houden dat hun plannen steeds vaker het risico lopen om doorkruist te worden door besluiten die elders worden genomen.

--------------------------------------------------------------

Gelezen in het Eindhovens Dagblad van 3 januari 2003

-----------------------------------------------------------------------------